آوای نشاط: موضوع تامین مالی در مراکز آموزش عالی یکی از چالش‌های همیشگی در اداره دانشگاه بوده و کماکان هم هست و به نظر نمی‌رسد در آینده نزدیک اتفاق خاصی برای آن بیفتد. هرچند بخشی از تحول و تغییر آموزش عالی بدون شک به مباحث مالی گره خورده است.
دانشگاه‌های ایران برعکس آنچه در مراکز دانشگاهی بزرگ دنیا شاهدیم و در «فرهیختگان» هم منعکس کرد‌ه‌ایم، عملکرد مالی شفافی ندارند. همچنین دیوان محاسبات به‌لحاظ شرایط خاص دانشگاه‌های دولتی امکان بررسی دقیق بودجه‌های دولتی و درآمد‌های دانشگاه را ندارد. با وجود این باید آمار‌های اعلامی معاون معاون اداری مالی و مدیریت منابع وزارت علوم را باید مهم‌ترین منبعی دانست که کمی تاریکخانه مالی دانشگاه‌های دولتی را هرچند محدود و کوچک، اما شفاف کرده است.
پنجشنبه ۱۵ دی‌ماه ۱۴۰۱، اجلاس روسای‌دانشگاه‌ها برگزار شد و علی‌خطیبی، معاون اداری مالی وزارت علوم آماری را از وضعیت بودجه و درآمد دانشگاه‌ها اعلام کرد، دو تن از روسای‌دانشگاه‌های کشور هم در گفتگو با «فرهیختگان» هم بر گزارش صحه گذاشتند و هم از دغدغه‌های مالی خود در اداره دانشگاه صحبت کردند که در ادامه می‌خوانید.
آموزش عالی با آموزش‌و‌پرورش شدن ۳ درصد فاصله دارد!
یکی از نقد‌هایی که همیشه به نحوه مدیریت دانشگاه‌ها و وزارت علوم وارد می‌شود، تخصیص ناچیزی از بودجه دانشگاه‌ها به حوزه پژوهش است. با این وجود که یکی از اهداف اصلی دانشگاه‌ها تولید علم و فناوری و پژوهش است، اما مقصد بیش از ۹۰ درصد بودجه دانشگاه‌ها حقوق و دستمزد است. مقصدی که به‌نظر می‌رسد در آینده‌ای نه‌چندان دور، اثرگذاری دانشگاه‌ها در حوزه پژوهش را از بین ببرد. علی خطیبی، معاون مالی اداری وزارت علوم با گزارشی از اوضاع تقسیم بودجه بر این موضوع صحه گذاشت.
او در اجلاس روسای دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و پارک‌ها درباره سهم حقوق و دستمزد از بودجه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری گفت: «۹۴ درصد از کل بودجه سهم حقوق و دستمزد است، ۳ درصد هزینه‌ها پژوهشی و اعتباری است که صرف پژوهش می‌شود، ۲ درصد نیز هزینه‌های دانشجویی است. امیدوارم هیچ‌وقت روزی که می‌خواهم بگویم را نبینم؛ اما ما با آموزش‌و‌پرورش شدن فقط ۳ درصد فاصله داریم. تنها ۳ درصد که به درآمد و هزینه برسیم. تنها اعتباری را بگیریم و حقوق بدهیم.»
این اتفاق در حالی روی می‌دهد که به‌نظر می‌رسد نه‌تن‌ها دانشگاه‌ها قصدی برای نوگرایی سیاست‌های موجود در بخش تخصیص بودجه ندارند، بلکه همچنان نیرو‌های شرکتی خود را اضافه می‌کنند.
خطیبی با اشاره به اینکه صرف ۹۴ درصد از اعتبارات برای حقوق به روسای دانشگاه بازمی‌گردد، عنوان کرد: «جذب نیروی شرکتی ممنوع است. دانشگاه را که ما درست نکردیم و ۴۰ سال است که دانشگاه‌ها کار می‌کنند. چه دلیلی دارد که رئیس جدید تعدادی نیروی شرکتی اضافه کند؟ این اتفاقات باعث بلعیده شدن اعتبارات آموزش عالی می‌شود.»
دانشگاه‌ها هنوز هم کارمند می‌گیرند!
در مهرماه امسال بخشنامه‌ای درمورد تبدیل وضع نیرو‌های ایثارگر و خانواده شهدا ابلاغ شد که براساس این قانون حدود ۵ هزار نفر از نیرو‌های شرکتی آموزش عالی تغییر وضع شدند. تغییر وضع تنها به این معنی است که کارکنان ایثارگر یا خانواده شهدا باید به استخدام رسمی وزارت علوم دربیایند و همچنان به کار خود ادامه می‌دهند. اما برخی از دانشگاه‌ها و بخش‌های وزارت علوم به این بهانه چندین نفر نیروی شرکتی استخدام کردند.
خطیبی با انتقاد از این حرکت دانشگاه ادامه داد: «براساس این قانون حدود ۵ هزار نفر از نیرو‌های شرکتی در آموزش عالی تغییر وضع شدند. ۶۷۰ نفر نیروی شرکتی به آموزش عالی اضافه شد و در پاسخ چرایی این مورد گفته شد که این میزان نیرو تبدیل وضع شدند. یعنی انگار تبدیل وضع شدند دیگر کار نمی‌کنند. چون تبدیل وضع و رسمی شده ما شرکتی استخدام کردیم. ۶۷۰ نفر نیروی شرکتی جدید فقط امسال اضافه شده است.»
او در ادامه صحبت‌های خود به بودجه فرهنگی دانشگاه‌ها اشاره کرد و افزود: «تمام اعتبارات ما به‌جای اینکه صرف تحقیقات و پژوهش و مسائل فرهنگی شود، صرف حقوق می‌شود. ما تازه به این فکر افتادیم که باید ۳ درصد برای فعالیت‌های فرهنگی اختصاص یابد. اگر این ۳ درصد را در سالیان قبل می‌دادیم، امسال اوضاع دانشگاه‌ها بسیار بهتر از این بود که در‌حال‌حاضر است. زمانی که ما ۳ درصد فرهنگی را نمی‌دهیم، ناچار می‌شویم تا هزینه‌های دیگری را متحمل شویم. اوضاع پژوهشگاه‌ها و پارک‌ها در این حوزه بهتر است. هزینه‌های پژوهشی دهانه تنفس است، اما برای آموزش عالی کم‌کم بسته می‌شود.»
بیش از ۹۵ درصد بودجه صرف حقوق و دستمزد می‌شود
معتمدی درباره سهم حقوق و دستمزد از بودجه دانشگاه علامه گفت: «من فکر می‌کنم در دانشگاه ما بالای ۹۵ درصد از اعتبارات‌مان صرف حقوق و دستمزد می‌شود. در بقیه دانشگاه‌ها نیز وضعیت به همین صورت است.»
او در ادامه در مورد راهکار بهبود تقسیم بودجه عنوان کرد: «ما باید در حوزه بودجه نگاهی واقع‌بینانه داشته باشیم. امروز نسبت دانشجویانی که شهریه‌پرداز هستند در تمام کشور رو به کاهش است. دانشگاه‌ها زمانی به این نتیجه رسیدند که دانشجوی شهریه‌پرداز نگیرند به این دلیل پولی که برای شهریه ثابت و متغییر از دانشجو دریافت می‌کنند، کفاف هزینه‌های دانشجو را نداده و نه‌تن‌ها به دانشگاه نفعی نمی‌رساند، بلکه دانشگاه باید مبلغی نیز از اعتبارات خودش بگذارد تا بتواند هزینه تحصیل و آموزش او را بپردازد؛ بنابراین هزینه‌ها و شهریه دانشجویان باید واقع‌نگرایانه باشد. همچنین باید اعتباراتی که به دانشگاه‌ها داده می‌شود، متناسب با نیاز دانشگاه‌ها باشد.»
معتمدی با تاکید بر اینکه باید در پرداخت بدهی‌های دانشگاه‌ها به ما کمک شود تا بتوانیم آن‌ها را پرداخت کنیم، خاطرنشان کرد: «از آنجایی که اصلی‌ترین درآمد اختصاصی ما از محل شهریه‌هاست، امسال افزایش چندانی در این زمینه نداشتیم. البته درآمد‌های اختصاصی که مربوط به طرح‌های پژوهشی و آموزش آزاد بوده به نسبتی رشد داشتند، اما منبع درآمد اصلی ما که مربوط به شهریه‌هاست، تغییری نداشته و درآمد ما نیز به نسبت پارسال تغییر چندانی نکرده است.»
